Thứ Bảy 23.01.2016
Kính thưa quý thính giả, Triều đình Tây Sơn ngắn ngủi nhưng lắm oai hùng và bi thương, trong đó phải kể đến mối tình của người anh hùng áo vải và một nàng công chúa. Nàng công chúa này trở thành một vị hoàng hậu nổi tiếng trong lịch sử về tài sắc vẹn toàn. Trong tiết mục "Danh nhân nước Việt", chúng tôi xin gửi đến quý thính giả bài "Ngọc Hân công chúa" của Việt Thái qua giọng đọc của Tam Thanh để chấm dứt chương trình tối hôm nay.
*****
Quang Trung, diệt Trịnh đến Thăng Long,
Lê Ngọc Hân, duyên thắm chỉ hồng.
Tình nghĩa nồng nàn, sao ngắn ngủi?
Nỗi thương niềm nhớ, vấn vương lòng!!!
Đó là 4 câu thơ của nhà thơ Nguyễn Lộc Yên viết để tưởng niệm Công chúa Lê Ngọc Hân.
Lê Ngọc Hân sinh ngày 25/5/1770, con thứ 9 của vua Hiển Tông (nhà Hậu Lê) và bà Chiêu nghi Nguyễn Thị Huyền, người làng Phù Ninh, huyện Đông Ngàn, tỉnh Bắc Ninh.
Thuở nhỏ có diện mạo thanh tú và xinh xắn, bản tánh thùy mị và dịu dàng, công chúa Ngọc Hân chưa tròn 10 tuổi đã giỏi cầm kỳ thi họa, thuộc làu kinh điển và thông thạo văn thơ chữ Hán lẫn Nôm.
Năm 1788, sau khi đại thắng quân Thanh, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi lấy hiệu là Quang Trung và phong cho Ngọc Hân công chúa là Bắc Cung Hoàng hậu.
Nguyễn Huệ "đã yêu vì nết lại trọng vì tài", nên giao cho Ngọc Hân nhiệm vụ coi giữ các văn thư trọng yếu, phong cho chức nữ học sĩ, dạy dỗ các con cái và cung nữ. Trong thực tế, Ngọc Hân trở thành người cộng sự đắc lực, tin cẩn về lãnh vực văn hóa, giáo dục cho chồng.
Năm 1792, vua Quang Trung băng hà, Quang Toản tức Cảnh Thịnh đế lên thay, Bắc Cung Hoàng Hậu đưa con ruột ra khỏi cung điện Phú Xuân, sống trong chùa Kim Tiền ở Huế, bên cạnh điện Đan Dương thờ chồng, nuôi con.
Sau khi vua Quang Trung băng hà, bà đã viết áng văn khóc chồng qua bài thơ "Ai Tự Vãn" gồm 164 câu theo thể song thất lục bát để bày tỏ nỗi đau cùng cực với lời thơ thống thiết, điển hình như các trích đoạn sau đây:
"... Buồn thay nhẽ! sương rơi gió lọt,
Cảnh điều hiu thánh thót châu sa!
Tưởng lời di chúc thiết tha,
Khóc nào lên tiếng, thức mà cũng mê.
Buồn thay nhẽ! Xuân về hoa nở,
Mối sầu riêng ai gỡ cho xong.
Quyết liều mong vẹn chữ tòng
Trên rường nào ngại, giữa dòng nào e!
Con trứng nước thương vì đôi chút,
Chữ tình thân chưa thoát được đi.
Vậy thì nấn ná đợi khi,
Hình thì tuy ở, phách thì đã theo.
... Chữ tình nghĩa trời cao đất rộng,
Nỗi đoạn trường còn sống còn đau.
Mấy lời tâm sự trước sau,
Đôi vòng nhật nghuyệt trên đầu chứng cho."
Năm 1799, vua Cảnh Thịnh bị thất thủ trước quân Gia Long - Nguyễn Ánh. Bà và hai con lẩn trốn vào nhà dân ở tỉnh Quảng Nam. Khi bị quân Nguyễn Ánh phát giác, 2 đứa con bà bị xiết cổ chết, bà uống thuốc độc quyên sinh vào ngày mùng 8 tháng 11 năm Kỷ Mùi, hưởng dương 29 tuổi.
Bà Chiêu nghi Nguyễn Thị Huyền ở Bắc Ninh, sau đó thuê người vào Quảng Nam, lén lấy thi hài Ngọc Hân và 2 cháu ngoại về chôn.
Lễ bộ Thượng thư nhà Tây Sơn là Phan Huy Ích đã phụng chỉ soạn 5 bài văn tế Ngọc Hân cùng các con và người thân của bà cho Vua Cảnh Thịnh đọc trước linh cửu. Và bà được truy tặng danh hiệu Như Ý Trang Thuận Trinh Nhất Vũ Hoàng Hậu. Cả 5 bài văn tế được ghi chép trong sách "Dụ Am văn tập".
* * *
Trong số những công chúa thuộc các triều đại VN, Ngọc Hân công chúa là một trong những phụ nữ được các sử gia nhắc nhở khá nhiều, với tấm lòng kính trọng. Theo ghi chép trong cuốn Hoàng Lê Nhất Thống Chí, ngay trong lần gặp mặt đầu tiên, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ đã rung động trước tài sắc của cô công chúa trẻ tuổi. Cũng vì thương yêu Ngọc Hân mà mà Nguyễn Huệ ủng hộ anh ruột của công chúa là Lê Duy Kỳ lên ngôi, tức vua Lê Chiêu Thống, và cũng khiến cho người anh của Ngài là vua Thái Đức – Nguyễn Nhạc bất mãn.
Thế nhưng, như cụ Nguyễn Du đã viết trong "truyện Kiều", Ngọc Hân công chúa đã không tránh khỏi số phận bi thảm vì "trời xanh quen thói má hồng đánh ghen". Trời xanh không ghen nhưng phe cánh hoàng hậu đã ra tay trả thù sau khi vua Quang Trung băng hà.
Nhưng thê thảm hơn nữa là quyết tâm tận diệt của vua Gia Long đối với những ai có dây mơ rễ má với triều đình Tây Sơn. Trước sự truy cùng đuổi tận đó, Ngọc Hân công chúa đã chọn cách tự tử để khỏi lâm vào cảnh ô nhục dưới tay quân tướng nhà Nguyễn.
Và đó có lẽ một trong những lý do mà hậu thế đã kính trọng Bà. Kính trọng một phụ nữ tuy ban đầu là bị vua cha ép gả cho Bắc Bình Vương để níu kéo quyền lực. Thế nhưng Bà đã thật lòng thương yêu người chồng đã hủy diệt triều đình Hậu Lê, mà bài ai điếu vua Quang Trung là bằng chứng hùng hồn cho tình yêu đó.
Chính vì thế, Ngọc Hân công chúa xứng đáng đi vào lịch sử của các bậc anh thư tiết liệt của dân tộc Việt./.
Việt Thái
Quang Trung, diệt Trịnh đến Thăng Long,
Lê Ngọc Hân, duyên thắm chỉ hồng.
Tình nghĩa nồng nàn, sao ngắn ngủi?
Nỗi thương niềm nhớ, vấn vương lòng!!!
Đó là 4 câu thơ của nhà thơ Nguyễn Lộc Yên viết để tưởng niệm Công chúa Lê Ngọc Hân.
Lê Ngọc Hân sinh ngày 25/5/1770, con thứ 9 của vua Hiển Tông (nhà Hậu Lê) và bà Chiêu nghi Nguyễn Thị Huyền, người làng Phù Ninh, huyện Đông Ngàn, tỉnh Bắc Ninh.
Thuở nhỏ có diện mạo thanh tú và xinh xắn, bản tánh thùy mị và dịu dàng, công chúa Ngọc Hân chưa tròn 10 tuổi đã giỏi cầm kỳ thi họa, thuộc làu kinh điển và thông thạo văn thơ chữ Hán lẫn Nôm.
Năm 1788, sau khi đại thắng quân Thanh, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi lấy hiệu là Quang Trung và phong cho Ngọc Hân công chúa là Bắc Cung Hoàng hậu.
Nguyễn Huệ "đã yêu vì nết lại trọng vì tài", nên giao cho Ngọc Hân nhiệm vụ coi giữ các văn thư trọng yếu, phong cho chức nữ học sĩ, dạy dỗ các con cái và cung nữ. Trong thực tế, Ngọc Hân trở thành người cộng sự đắc lực, tin cẩn về lãnh vực văn hóa, giáo dục cho chồng.
Năm 1792, vua Quang Trung băng hà, Quang Toản tức Cảnh Thịnh đế lên thay, Bắc Cung Hoàng Hậu đưa con ruột ra khỏi cung điện Phú Xuân, sống trong chùa Kim Tiền ở Huế, bên cạnh điện Đan Dương thờ chồng, nuôi con.
Sau khi vua Quang Trung băng hà, bà đã viết áng văn khóc chồng qua bài thơ "Ai Tự Vãn" gồm 164 câu theo thể song thất lục bát để bày tỏ nỗi đau cùng cực với lời thơ thống thiết, điển hình như các trích đoạn sau đây:
"... Buồn thay nhẽ! sương rơi gió lọt,
Cảnh điều hiu thánh thót châu sa!
Tưởng lời di chúc thiết tha,
Khóc nào lên tiếng, thức mà cũng mê.
Buồn thay nhẽ! Xuân về hoa nở,
Mối sầu riêng ai gỡ cho xong.
Quyết liều mong vẹn chữ tòng
Trên rường nào ngại, giữa dòng nào e!
Con trứng nước thương vì đôi chút,
Chữ tình thân chưa thoát được đi.
Vậy thì nấn ná đợi khi,
Hình thì tuy ở, phách thì đã theo.
... Chữ tình nghĩa trời cao đất rộng,
Nỗi đoạn trường còn sống còn đau.
Mấy lời tâm sự trước sau,
Đôi vòng nhật nghuyệt trên đầu chứng cho."
Năm 1799, vua Cảnh Thịnh bị thất thủ trước quân Gia Long - Nguyễn Ánh. Bà và hai con lẩn trốn vào nhà dân ở tỉnh Quảng Nam. Khi bị quân Nguyễn Ánh phát giác, 2 đứa con bà bị xiết cổ chết, bà uống thuốc độc quyên sinh vào ngày mùng 8 tháng 11 năm Kỷ Mùi, hưởng dương 29 tuổi.
Bà Chiêu nghi Nguyễn Thị Huyền ở Bắc Ninh, sau đó thuê người vào Quảng Nam, lén lấy thi hài Ngọc Hân và 2 cháu ngoại về chôn.
Lễ bộ Thượng thư nhà Tây Sơn là Phan Huy Ích đã phụng chỉ soạn 5 bài văn tế Ngọc Hân cùng các con và người thân của bà cho Vua Cảnh Thịnh đọc trước linh cửu. Và bà được truy tặng danh hiệu Như Ý Trang Thuận Trinh Nhất Vũ Hoàng Hậu. Cả 5 bài văn tế được ghi chép trong sách "Dụ Am văn tập".
* * *
Trong số những công chúa thuộc các triều đại VN, Ngọc Hân công chúa là một trong những phụ nữ được các sử gia nhắc nhở khá nhiều, với tấm lòng kính trọng. Theo ghi chép trong cuốn Hoàng Lê Nhất Thống Chí, ngay trong lần gặp mặt đầu tiên, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ đã rung động trước tài sắc của cô công chúa trẻ tuổi. Cũng vì thương yêu Ngọc Hân mà mà Nguyễn Huệ ủng hộ anh ruột của công chúa là Lê Duy Kỳ lên ngôi, tức vua Lê Chiêu Thống, và cũng khiến cho người anh của Ngài là vua Thái Đức – Nguyễn Nhạc bất mãn.
Thế nhưng, như cụ Nguyễn Du đã viết trong "truyện Kiều", Ngọc Hân công chúa đã không tránh khỏi số phận bi thảm vì "trời xanh quen thói má hồng đánh ghen". Trời xanh không ghen nhưng phe cánh hoàng hậu đã ra tay trả thù sau khi vua Quang Trung băng hà.
Nhưng thê thảm hơn nữa là quyết tâm tận diệt của vua Gia Long đối với những ai có dây mơ rễ má với triều đình Tây Sơn. Trước sự truy cùng đuổi tận đó, Ngọc Hân công chúa đã chọn cách tự tử để khỏi lâm vào cảnh ô nhục dưới tay quân tướng nhà Nguyễn.
Và đó có lẽ một trong những lý do mà hậu thế đã kính trọng Bà. Kính trọng một phụ nữ tuy ban đầu là bị vua cha ép gả cho Bắc Bình Vương để níu kéo quyền lực. Thế nhưng Bà đã thật lòng thương yêu người chồng đã hủy diệt triều đình Hậu Lê, mà bài ai điếu vua Quang Trung là bằng chứng hùng hồn cho tình yêu đó.
Chính vì thế, Ngọc Hân công chúa xứng đáng đi vào lịch sử của các bậc anh thư tiết liệt của dân tộc Việt./.
Việt Thái
