(Kỷ niệm tròn 10 năm ngày bị bắt)
Không phải người tù nào cũng
nếm trải mùi biệt giam trong căn buồng rộng chưa đầy sáu mét vuông
với sáu lỗ nhòm to bằng quả trứng chim cút nhìn ra khoảng sân và
bức tường trước mặt - thế giới của người tù.
Và cũng không phải mọi buồng
biệt giam đều có khoảng sân để người tù có cơ hội giải phóng tầm
mắt. Nhiều buồng biệt giam mà bên ngoài cánh cửa là một bức tường
kín, chừa ra một lối đi hẹp tối tăm, ẩm mốc, hôi hám như một
đường cống ngầm. Đấy là nơi ở đầu tiên của tôi trong những tháng
bị biệt giam.
Sau vài tuần, tôi được chuyển
sang buồng có khoảng sân trước mặt.
Sự trừng trị đối với người
khát khao tự do đôi khi lại là một cơ hội để khám phá bản thân,
không chỉ qua khả năng chịu đựng đói rét, bệnh tật mà là bản lĩnh
đối mặt với nỗi cô đơn tinh thần.
Biệt giam, thực sự là một môi
trường tinh thần đủ mọi cung bậc của cùng cực tĩnh lặng, cùng cực
xáo trộn dữ dội trong tâm trí mà chỉ có thể trải nghiệm giữa chốn
ngục tù, nhất là mỗi khi đêm về.
Người tù có thể sẽ yếu đuối,
nản lòng hoặc trở nên cứng cỏi, can đảm hơn khi chịu đựng đến cùng
sự mênh mông vô tận trong khoảng không gian chật hẹp, u ám mang tên
“buồng biệt giam.” Điều đó tùy thuộc ở thái độ tiếp nhận hoặc tư
thế của mỗi người.
Khi đã không được quyền lựa
chọn “nơi ở” cho mình trong nhà tù thì tốt nhất là chủ động làm
“chủ sở hữu” bất cứ nơi nào ta bị quăng quật vào đó.
Bước vào buồng biệt giam, tôi
đã thấy Luyến. Nàng ta ngồi thù lù trên bệ xi măng. Đôi mắt sắc
như dao trong ánh điện yếu ớt, thản nhiên và không mấy thiện chí
nhìn tôi. Tôi nghĩ đến các từ nghe được lúc còn ở buồng chung,
thấy một chút nghi ngờ về người bạn mới. Cô ta có thể là người
được công an sắp xếp để “khai thác” tôi.
Một số danh từ như: “rích, ly,
ma, chó, ăng-ten...” dùng để gọi loại tù nhân chấp nhận làm “tay
trong” cho công an để đổi lấy những lợi ích cho bản thân. Phần
thưởng cho mỗi lần “lập công” có thể trả bằng tiền, hiện vật,
bằng những “đặc ân”, sự ưu tiên trong thời gian thụ án và nhất là
rút ngắn năm tháng ở tù của rích. Tất nhiên, trước khi đi làm
“nhiệm vụ”, rích cũng được công an hướng dẫn, “huấn luyện” về
cách tiếp cận, khai thác, nhất là lấy được cảm tình và lòng tin
của “đối phương.” Rích thường được điều tra viên và cai tù sắp
xếp để gần gũi “con mồi.” Có nhiều khuôn mặt rích dễ nhận diện.
Có nhiều rích ngụy trang khéo đến nỗi kẻ cận kề không phát hiện
được.
Tôi biết dạng người này nhờ
kinh nghiệm bốn năm tù, qua quan sát và qua chính vài người từng là
rích thừa nhận. Vênh váo tự cho mình phá án giỏi nhất thế giới,
nhưng công an cộng sản Việt Nam luôn phải áp dụng thủ đoạn dùng tù
để khai thác tù. “Bị can” có thể không khai với công an điều tra,
nhưng sẵn sàng kể lể, tâm sự đủ thứ với bạn tù mà mình tin cậy,
từ các mánh khóe, quan hệ riêng tư, gia đình, xã hội, thói quen, sở
thích và nhiều thứ liên quan hoặc không liên quan tới vụ án.
Bọn điều tra viên và bọn cai
tù biến người tù thành kẻ thù của nhau, phải sống trong tình trạng
nghi ngờ, cảnh giác, giám sát và căm ghét nhau trong cảnh tù
đầy.
Không mấy bận tâm về sứ mệnh
của người bạn mới, tôi bị thôi thúc bởi mục tiêu tự đặt cho
mình: Phải chung sống hòa bình và thân thiện với cô ta. Tôi chủ
động bắt chuyện, nhờ Luyến với tư cách người đến trước chỉ bảo
để tôi quen dần với sinh hoạt mới. Lúc đầu cô nàng đáp lại không
mấy nhiệt thành. Nhưng không chịu được không khí nặng nề của nhà
tù, Luyến cũng phải chuyện trò với tôi. Bị chuyển đi bất ngờ, tôi
bị cắt xuất cơm chiều. Luyến đưa cho tôi phong bánh lương khô. Tôi
chỉ ăn hết một nửa, uống nước vào, cũng ngang dạ. Buổi tối, tôi
loay hoay không biết đi vệ sinh ở đâu. Luyến chỉ cái bô để góc
buồng, tôi đột nhiên rùng mình.
Chiếc hộp đựng tôi và Luyến,
không có vô tuyến, quạt máy, đồng hồ treo tường, nhà vệ sinh như
ở buồng chung, vì thế càng ảm đạm.
Buồn quá! Tôi nhẹ cất tiếng
hát. Tôi cứ hát. Rồi một giọng hát khác ban đầu còn khẽ khàng, rụt
rè rồi sau cứ lớn dần. Và hòa vào giọng hát của tôi, Luyến hay
bất cứ ai dù mang sẵn một “âm mưu” với bạn tù thì vẫn cứ là một
người tù mang trọn vẹn nỗi buồn thương, lo lắng, hoang mang vô tận.
Cô nàng khen tôi hát hay. Được khích lệ, tôi hát to hơn. Chúng tôi
cùng hát với nhau. Luyến hát dở nhưng cô ta tự nhiên hẳn, khác với
thái độ dè dặt có phần khinh khỉnh lúc đầu. Có tiếng người!
Chúng tôi ngừng hát, giỏng tai
nghe.
- Mình có hàng xóm chị ơi!
Luyến reo lên mừng rỡ. - Hàng xóm nào?
Tôi ngạc nhiên hỏi.
- Bên cạnh có người, đàn ông
hẳn hoi nhá. Em nghe rõ.
Gương mặt cô nàng rạng rỡ
hẳn lên. Luyến dùng gót chân gõ mạnh vào bờ tường.
Bên kia, một tiếng gõ trả
lời.
- Nhà bên này chào nhà bên
đấy nhá!
Một giọng đàn ông vang vang. Tự
nhiên tôi thấy
ngượng. Thế mà mình hát say
sưa như chỗ không người. Bên kia lại tiếp tục còi (*) sang, bắt
chuyện.
- Người ta đang hỏi tên chị
kìa, trả lời đi!
Luyến giục.
- Thôi, chị ngại lắm.
Cô nàng khích lệ:
- Ngại gì, có nhìn thấy mặt
nhau đâu mà ngại. Vào
đây không có bạn, chỉ có chết
vì buồn chán thôi, chị ạ Tôi miễn cưỡng trả lời:
- Thôi, em cứ giới thiệu đại
chị tên là Hoa. Chị bị
bệnh về thanh quản, không nói
to được.
Suốt thời gian biệt giam, mọi
người đều gọi tôi là
Hoa,còn Luyến sẽ dùng đại tên
Liên - sau này là Còi - do tôi bịa ra tặng cô nàng để tiện xưng hô
với hàng xóm.
Từ hôm đó, Luyến kiêm luôn vị
trí “chủ hộ”, chịu mọi trách nhiệm từ đối nội như lấy cơm, rửa
bát, giặt đồ lúc tôi đi cung đến công tác đối ngoại, giao lưu với
nhà hàng xóm. Cô nàng có vẻ phấn chấn với vai trò chủ hộ
lắm.
Theo yêu cầu của nhà hàng xóm,
tôi tiếp tục hát. Tôi nghĩ đến mẹ. Chắc mẹ sẽ cảm nhận được lời
tôi hát:
Nơi đây tôi chờ, nơi kia anh
chờ.
Trong căn nhà nhỏ, mẹ cũng
ngồi chờ.
Anh lính ngồi chờ trên đồi
hoang vu,
Người tù ngồi chờ bóng tối
mịt mù.
Chờ đã bao năm... chờ đã bao
năm
...chờ đã bao năm
Tiếng sụt sịt của Luyến làm
tôi ngừng hát.
Nhà hàng xóm khen tôi hát hay
như ca sĩ chuyên nghiệp. Chắc tại tôi hát bằng tâm trạng của mình,
chạm được đến nỗi buồn của họ... Luyến lại làm người đại diện
để cảm ơn. Thời gian đầu, tôi chưa quen với tiếng còi từ nhà hàng
xóm nên Luyến làm chân phiên dịch.
Hát mãi cũng chán. Hai chị em
tôi mỗi đứa một bệ xi măng, nằm nghĩ miên man. Yên ắng quá! Tôi
nghe rõ tiếng côn trùng và tiếng thằn lằn chắt lưỡi.
- Mười giờ rồi.
Luyến nói, giọng buồn tênh.
Tôi ngạc nhiên hỏi:
- Sao em biết?
- Em vừa nghe tiếng bọn chòi (2)
đổi gác. Ở đây hai
tiếng đổi gác một lần.
- À ra thế!
Tôi đáp lại, giọng cũng buồn
tênh. Phần vì nhớ nhà, phần vì muỗi đốt nên nằm mãi không sao
chợp mắt được. Luyến cởi mở và gần gũi hơn, nhất là sau khi phát
hiện ra buồng giam bên cạnh có người. Nghĩ miên man một lúc, tôi
lại gợi chuyện. Trong câu chuyện giữa chúng tôi cũng có lúc yên
ắng như chưa từng có tiếng người.
- Mười hai giờ rồi chị
ạ.
Giọng Luyến thều thào vì mệt
và buồn ngủ.
- Ừ, chị cũng vừa nghe thấy
tiếng đổi gác.
Tôi nằm quay mặt vào trong,
tránh ánh điện.
Bên cạnh, Luyến vừa đập muỗi,
vừa càu nhàu.
Tôi lấy quần áo quấn vào chân
và cánh tay cho khỏi
muỗi đốt. Nhưng chỉ được một
lúc là lại phải bỏ ra vì không chịu được nóng. Bỗng Luyến bật
dậy, tóc tai rối bù đứng chống nạnh, chửi:
- Tiên sư mấy con đĩ muỗi này,
có cho các bà ngủ không thì bảo. Bà mà báo công an, chúng mày
chết cả lũ.
Vừa nói, Luyến vừa đập liên
hồi vào không khí. Chẳng biết có trúng con muỗi nào không. Lúc
này, tôi mới trông rõ mặt Luyến. Hai mí mắt cô nàng sưng húp,
không nhìn thấy lòng mắt đâu, môi nổi cục lên như quả chuối mắn.
Không nhịn được, tôi phá lên cười.
- Chị cười cái gì mà
cười.Chị trông lại mặt chị xem.
Luyến đánh đố tôi. Tôi nhìn
thấy mặt cô nàng chứ sao có thể tự nhìn thấy mặt mình. Tôi đưa
tay lên mũi theo mô tả của Luyến. Bọn muỗi ác thật, chơi ngay chỗ
sống mũi tôi. Mũi tôi vốn tẹt, nó đốt mấy phát vào đó, mặt tôi
biến dạng là đúng rồi.
Hai chị em cười như mếu, động
viên nhau ngủ tiếp.
Chả nhẽ bọn côn trùng đáng
ghét ấy không thể chung sống hòa bình với lũ tù chúng tôi sao. Da
thịt người tự do vừa sạch sẽ vừa thơm tho sao nó không đốt, lại
cứ nhằm vào lũ tù khốn khổ, hôi hám chúng tôi. Trong bốn năm tù,
nhất là thời kỳ biệt giam, tôi không nhớ mình đã giết bao nhiêu con
muỗi. Mà có phải mình tôi giết nó đâu. Người tù nào chả sát sinh
lũ muỗi. Thế mà lũ ấy vẫn không giảm sút về dân số, vẫn cứ nhắm
đến người tù mà hút máu. Có người bị muỗi đốt, nhiễm bệnh sốt
rét mà chết. Đêm biệt giam đầu tiên, rồi cũng qua.
Sáng hôm sau, tôi lại đi
cung.
Trong thời gian ở Trần Phú, tôi
chưa thấy người bạn tù nào đi cung nhiều như tôi, đến nỗi bọn cai
tù còn ngạc nhiên. Luyến bảo “bọn điều tra viên một ngày không gặp
chị, chắc nó ăn không ngon, ỉa không yên.” Luyến đấy, sự gì cô
nàng cũng liên tưởng, xiên xẹo sang chuyện thiếu tế nhị kia. Cô
nàng bảo, nói thế nó mới sướng cái miệng.
Chú thích: (*) còi: người tù buồng bên này với sang nói chuyện với
người tù buồng giam khác. Phải nói to hết cỡ thì người kia mới nghe thấy nên
gọi là “còi”.
Phạm Thanh Nghiên
18.09.2018